Müzik Prodüksiyonunda Mix’i Duyma Sanatı: Kulaklarınıza İnanamayacaksınız!
Duyum dediğimiz şey bireysel ve çevresel faktörlerin bir araya gelmesiyle oluşan bir durumdur. Duyumda ve mix’te her şey birbirini etkiler. Kulak yapınız, odanın akustiği, odadaki konumunuz, hoparlörünüzün açısı, o anki odağınız, psikolojik durumunuz, tüm bu bileşenlerin kombinasyonu sesin yayılımını ve duyumunuzu etkileyen faktörler arasındadır. Alışkın olduğumuz bir düzende mix yaptığımızda bir süre sonra tüm bu iç ve dış etkenleri “duymazdan” gelmeye başlarız, bu faktörler bilincimizden çıkarlar. Parçalarımızın bazı bariz noktalarını, hatalarını ve hatta güzelliklerini duyamamaya başlarız, bu da mix yaparken yanlış kararlar almamıza yol açar. Bu blog yazısında daha iyi mix yapmak için nasıl daha geniş bir perspektiften bakarak duyumumuzu "şaşırtabiliriniz" onu öğreneceğiz.
1. Mix’inizi farklı ses kaynakları üzerinden dinleyin
Mix’inizi yalnızca mix yapmak için kullandığınız referans monitörleri üzerinden değil, birden fazla ses sistemi ile teker teker dinleyin. Hoparlör, kulaklık, bluetooth speaker, araba audio'su, vs. tüm ses yayan dijital cihazlar ile mix'inizi test edebilirsiniz. Mix’inizi ne kadar çeşitli kaynak üzerinden dinlerseniz, tüm detayları da o kadar iyi duyarsınız. Eğer bir monitörünüz yoksa ve kulaklık ile mix yapıyorsanız, sorun yok. Yeter ki mix’inizi finalize ederken başka kulaklıklar ve cihazlardan da duyum alarak parçayı son haline getirin. Farklı ses kaynaklarını referans alarak mix'iniz hakkında kararlar almanın önemi ses cihazlarının yapısal farklılıkları gereği her biriden farklı bir duyum alacak olmanızdır. Bu sayede her bir ses sistemi diğerinin öne çıkaramadığı bir detayı size sunar. Mix’inizi farklı bir ses sistemi üzerinden dinlediğinizde belki fark edeceksiniz ki bass’lar kayboluyor, sibilans’lar kulağınızı tırmalıyor, davul yeterince iyi sıkıştırılmadığından parçanın groove’u hissedilmiyor, vs. Unutmayın, iyi mix ucuz bir speaker’da bile iyi duyulan mix’tir. Bu nedenle mix’inizi tüm ses yayan aygıtlarda iyi duyulana kadar geliştirmeniz gerekir.
2. Ses kaynaklarının ve kendini konumunuzu değiştirin.
Monitörlerinizin konumunu değiştirin, farklı açılardan, farklı bir yüzey üzerinde, hatta üst üste bindirerek vs. dinlemeyi deneyin. Mix’inizi dinlerken koltuğunuzu arkaya yaslayın, daha öne eğilin, hoparlöre sırtınızı dönün, gözlerinizi kapatın, hoparlörle bakarak mix’i dinleyin, başınızı hafif öne eğerek dinleyin, vs. Kısacası yaratıcılığınızı kullanın ve değişik dinleme şekilleri denemekten çekinmeyin. Bu egzersizde önemli olan ses kaynağını hem fiziksel hem de psikolojik olarak kendi alışık olduğunuz dinleme konumundan farklı bir perspektiften deneyimlemek, daha önce kaçırdığınız hataları, güzellikleri ve parçanızın hissiyatını farklı açılardan duyabilmektir.
3. Mix’inizi bir başkasına dinletin
Mix’inizi sadece kendiniz dinlerseniz mix’iniz hakkında sadece kendi kısıtlı duyumunuz üzerinden kritik yapabilirsiniz. Ayrıca kendi uğraştığınız işi dürüst ve rasyonel bir şekilde değerlendirmeniz her zaman mümkün değildir. Kulağına güvendiğiniz bir arkadaşınızı ya da aile üyenizi mix yaptığınız odaya davet edin. Onlardan mix’inizi dinlemelerini rica edin. Prodüktörlerin mix’lerini dinletirken en sık yaptıkları hata; “Daha bitmedi, bu sadece bir demo.” ya da “buralar biraz kötü olmuş, buralar değişecek zaten, çok takma” vs. gibi dinleyicinin moda girmesini engelleyen ve kendi iradesiyle yorum yapmaktan alıkoyan bir pozisyonda bırakan yorumlar yapmalarıdır. Parça bitene kadar mümkünse hiç konuşmayın. Hatta dinleyicinizden biraz uzaklaşın, ona rahat bir dinleme alanı açın. Dinleyicinizin uzağında, birbirinizle göz teması kurmadığınız bir konumda durarak durumu analiz edin. Yapmanız gereken tek şey parça çalarken dinleyicinizin tepkilerini okumaktır. Dinleyici hangi dakika ve saniyede başını sallamaya başlıyor ya da sandalyeyi öne arkaya hareket ettiriyor; ne zaman duraksıyor, sağa sola bakıyor, başını kaşıyor, elleriyle ne yapıyor, vs. Bu bilgileri not edin ve gözden geçirin. Bunu yaptıktan sonra kişiye bir şey sormanıza bile gerek yoktur, çünkü beden dili size ihtiyacınız olan tüm bilgileri verir zaten.
4. Sol ve sağ kanalı “swap”layın.
DAW'unuzla birlikte gelen, sol ve sağ kanalın yerini değiştiren (swap) bir plugin kullanın. Bu yöntem mix’i alışık olmadığınız bir şekilde, tam tersi panlama ile dinlemenizi sağlar. Bunu yaparak enstrümanların sol-sağ spektrumunda tam olmaları gerektikleri konumda olup olmadıklarını da anlayabilirsiniz. Mesela belki de hi-hat'i biraz fazla sağa panlamış olduğunuzu fark etmenizi sağlayabilir.
5. Mix’inizin polar görüntüsünü inceleyin.
iZotope’un Ozone serisindeki Imager gibi parçanızın polar görüntüsünü gösteren bir plugin kullanının. Mix’inizin polar görünümünü incelemek parçanın uzayda kapladığı alanları analiz etmenizi ve sağ sol dengesini doğru ayarlamanızı sağlar.
6. Ses seviyesiyle oynayın.
Kendi bilgisayar ya da mixboard fader'ından sisteminizin sesini kısmayı deneyin. Ses kısıldıkça parçanın tüm çıplaklığıyla ortaya çıktığını duyacaksınız. Detayları daha net duyacaksınız ve hatalar sizi daha rahatsız eder hale gelecek. Ayrıca sesi kısarak mix'inizin ne kadar "tight" yani bir bütün olduğunu da daha rahat duyabilirsiniz. Yüksek sesle mix yaptığınızda zaten sıkıştırılmış olan parçanız iyice sıkışır. Ayrıca buna insan kulağının daha yüksek sesteki bir müziği tercih etmesini de eklerseniz sesi arttırdıkça parçadaki hataları duyamaz olursunuz. Buna ek olarak herhangi bir mastering plugin'i açıkken mix yapmamanız gerektiğini de hatırlatmış olalım.
7. Düzenli olarak çalışma ortamınızdan uzaklaşın
Bazen hiçbir perspektif değişikliği yeterli olmayacaktır. Eğer uzun süredir bilgisayar başındaysanız ve yaptığınız hamlelerin isabetliliği gittikçe azalıyor, yaptığınız hiçbir müdahalenin sonucunu doğru bir şekilde duyamıyor iseniz müziği durdurun ve odanızdan çıkın. Biraz dikkatinizi dağıtın, esneyin, su için ve kulaklarınızı dinlendirin. Bu sayede kulaklarınızın alıştığı şekilde mix’i duymalarına ara vermiş olur, odanıza döndüğünüzde taze bir duyum ile daha isabetli kararlar alırsınız. Unutmayın, mix yaparken düzenli olarak ufak molalar vermek sizi daha efektif bir prodüktör kılar.
8. Farklı kombinasyonları test edin.
Yaratıcı olun. Önemli olanı özünde alışık olduğunuz dinleme tarzından uzaklaşmak ve mix'i farklı bir perspektiften duyabilmektir. Bu sayede doğru hamleleri yaparak dengeli ve keyif veren bir mix’e ulaşabilirsiniz.
Barış Demirel
Müzik Prodüktörü, Girişimci ve Eğitmen
